Een reserve met haken en ogen

Als ik ondernemers vertel dat ze wat moeten doen aan hun pensioen, krijg ik zo nu en dan van hen terug dat ze al wat geregeld hebben. Na even doorvragen kom ik er dan achter dat zij gebruik hebben gemaakt van de zogenaamde fiscale oudedagsreserve (FOR).

Wat is een FOR?

De FOR is een boekhoudkundige passiefpost voor ondernemers in de inkomstenbelastingsfeer (dus niet voor directeur-grootaandeelhouders van een BV).

Zolang de ondernemer aan het urencriterium (1.225 uur) voldoet, mag hij/zij jaarlijks van de winst (vóór de toevoeging aan de oudedagsreserve, vóór zelfstandigenaftrek, aftrek voor speur- en ontwikkelingswerk en stakingsaftrek en MKB-winstvrijstelling) 9,44% (2022) aan de FOR toevoegen met een maximum van € 9.632 (2022). Met een toevoeging aan de FOR wordt de MKB-winstvrijstelling verlaagd.

• De toevoeging verlaagt dus de winst en daarmee ook de grondslag voor belastingheffing. Er kan niet meer worden toegevoegd dan het bedrag waarmee het ondernemingsvermogen (inclusief FOR) bij het einde van het jaar de oudedagsreserve bij het begin van het jaar te boven gaat.
• Zolang de FOR bestaat wordt de belastingheffing over de waarde van deze post uitgesteld. Wel wordt het daadwerkelijke rendement meegenomen in de belastingheffing.
• Met de opgebouwde FOR kan de ondernemer te zijner tijd een pensioenuitkering (lijfrente) aankopen. Die uitkeringen worden dan wel belast.
• Ook kan de ondernemer ervoor kiezen om bij het staken van de onderneming direct afrekenen met de fiscus.
• Tot slot is het ook mogelijk om de FOR tussentijds te laten vrijvallen en het bedrag over te hevelen naar een opbouwende pensioenrekening. Zodoende wordt belastingheffing in box 3 voorkomen. Dit gaat fiscaal neutraal: de FOR vermindert en de winst neemt met hetzelfde bedrag toe. Bij de overheveling hoeft geen rekening te worden gehouden met de jaarruimte en/of reserveringsruimte.

Kortom, de FOR is dus niet echt een pensioenvoorziening, maar een fiscale claim. De ondernemer doet er goed aan om naast de toevoeging aan de passivakant van de balans, ook daadwerkelijk geld opzij te zetten op een rekening aan de activakant van de balans. Alleen dan is de FOR ook echt een instrument om een pensioeninkomen mee op te bouwen.

Haken en ogen

Er zitten zeker wel haken en ogen aan een FOR, zeker wanneer ik deze vergelijk met een opbouwende pensioenrekening (lijfrente). Hieronder noem ik er een paar:

• Keuzevrijheid

Vaak zie ik dat ondernemers wel de lusten van de FOR willen hebben (lees: minder belasting willen betalen), maar niet de lasten willen dragen (lees: het geld ook daadwerkelijk apart zetten). Dat kan natuurlijk een tijdje goed gaan, maar de fiscus zal op enig moment willen afrekenen over de waarde van de FOR. Tot die tijd is de ondernemer vrij.

Ook indien er daadwerkelijk voor de FOR geld opzij gezet, dan is heeft de ondernemer de vrijheid om dit potje aan te spreken voor consumptie, investering etc.

Een opbouwende pensioenrekening is minder flexibel. Hoewel bij deze rekening ook sprake is van fiscale voordelen, wordt de inleg echt opzij gezet op een rekening buiten de ondernemingssfeer en kan de ondernemer daar alleen in extreme gevallen (deels) een beroep op doen zonder een boete te betalen, bijvoorbeeld in geval van arbeidsongeschiktheid.

• Buffers

Voor (startende) ondernemers kan een FOR wel interessant zijn om een buffer op te bouwen binnen de onderneming. Indien noodzakelijk kan een beroep worden gedaan op deze buffers. Zodra er voldoende buffers zijn opgebouwd, is het echter wel verstandiger om het pensioeninkomen verder op te bouwen op een opbouwende pensioenrekening.

• Belastinggrondslag

Zodra met een opbouwende pensioenrekening uitkeringen worden aangekocht, worden de uitkeringen belast. De hoogte van deze uitkeringen zijn afhankelijk van het opgebouwde kapitaal, dat is opgebouwd uit de inleg plus het beleggingsrendement.

Bij de FOR ligt dit anders. Indien de ondernemer ervoor kiest om af te rekenen bij het staken van de onderneming, dan ligt de fiscale claim op de som van de toevoegingen die aan de FOR door de jaren heen zijn gedaan. Dat betekent dat er niet wordt afgerekend op het beleggingsrendement (omdat dit al tussentijds is gedaan). Ook betekent dit dat bij een redelijke inflatie (zeg 2%) een belangrijk deel van de fiscale claim wordt “opgegeten”.

• Maximering

De waarde van de FOR mag niet meer bedragen dan het eigen vermogen van de onderneming. De opbouwende pensioenrekening kent een dergelijke maximering niet.

• Risicosfeer onderneming

De FOR blijft als balanspost binnen de risicosfeer van de onderneming staan. De opbouwende pensioenrekening staat buiten de onderneming, waardoor schuldeisers zich hier niet op mogen verhalen.

• Sparen of beleggen

Geld dat niet op korte termijn nodig is (bijvoorbeeld voor het pensioen), kan het beste worden belegd. Omdat het opbouwen van een pensioenpotje vaak jaren – zo niet decennia – in beslag neemt, zet sparen vaak weinig zoden aan de dijk. Binnen een laagrentende omgeving biedt sparen te weinig compensatie voor koopkrachtverlies; ook mist het de groeicomponent. Zowel voor de FOR als voor de opbouwende pensioenrekening is het mogelijk om te beleggen.

• Wel/geen ondernemingsvermogen

Voor de FOR kan worden belegd op een beleggersrekening, die als activapost op de balans wordt opgenomen. Daarbij merk ik op afgevraagd kan worden in hoeverre deze rekening volledig als ondernemingsvermogen kan en mag worden geëtiketteerd en zodoende buiten box 3-heffing kan komen te vallen. Om als ondernemingsvermogen te worden aangemerkt dient het bedrag op de rekening nodig te zijn voor een ongestoorde voortgang van de onderneming/praktijk, rekening houdend met concrete investeringsplannen en daarvan is bij de FOR niet per definitie sprake. Hierover is nog geen eenduidige jurisprudentie, waardoor de kans bestaat dat de fiscus de FOR-beleggersrekening bij een bepaalde waarde (deels) zal gaan belasten in box 3.

De opbouwende pensioenrekening heeft niet een bufferfunctie en is echt zuiver bestemd om pensioenuitkering aan te kopen. Ook is de volledige waarde van deze rekening tijdens de opbouwende fase vrijgesteld van box 3 (mits er binnen de fiscale ruimte is ingelegd en mits het kapitaal gebruikt als oudedagsvoorziening) en maakt het geen onderdeel uit van het ondernemingsvermogen.

• Combineren

De FOR en de opbouwende pensioenrekening kunnen door de ondernemer worden gecombineerd. Het zijn wel communicerende vaten. Bij de berekening van de maximaal aftrekbare inleg voor de opbouwende pensioenrekening moet namelijk rekening worden gehouden met de toevoeging aan de FOR.

Voor de berekening van de FOR wordt gekeken naar de winst in het lopende jaar. Bij de opbouwende pensioenrekening wordt gekeken naar de winst van het jaar daarvoor. Indien er geen sprake is van een verplicht pensioenfonds, dan bedraagt de maximale toevoeging van de FOR € 9.632 (2022) en is de maximale inleg op een opbouwende pensioenrekening € 13.570 (2022).

• Vermogenstoets bijstand

Indien de ondernemer in zwaar weer verkeert en een beroep moet doen op de bijstand, dan wordt de waarde van de opbouwende pensioenrekening niet meegenomen bij de zogenaamde vermogenstoets. Indien de FOR ook daadwerkelijk opzij is gezet op een beleggersrekening, dan kan deze rekening wel worden betrokken bij een vermogenstoets.

Tot slot

De FOR is een geschikt instrument is voor ondernemers die zich niet rijk rekenen met een boekhoudkundig trucje en de discipline hebben om de toevoegingen aan de FOR ook daadwerkelijk opzij te zetten op een rekening.
Ook voor ondernemers die nog de flexibiliteit nodig hebben om een buffer op te bouwen in de onderneming is de FOR een goed instrument.

In alle overige gevallen is het beter is om buiten de risicosfeer van de onderneming een oudedagsvoorziening op te bouwen binnen een opbouwende pensioenrekening. De kaders zijn dan duidelijk, er wordt fiscaal vriendelijk en buiten de risicosfeer belegd voor de oude dag en boekhoudkundige correcties kunnen achterwege worden gelaten.

Meer weten over onze beleggingsdiensten? Bekijk dan onze beleggingsoplossingen van OAKK of Impactbeleggen of neem contact op met mij of uw vaste adviseur.