DBA: Kafka in de polderpraktijk

In het midden van de kamer, onder het systeemplafond, stond de tafel voor het verhoor.
‘Praktijkhouder?’ vroeg de inspecteur. ‘U bent nogal verrast door de aankondiging van deze controle?’ ‘Ik ben inderdaad verrast,’ antwoordde de praktijkhouder, ‘maar ook weer niet héél verrast.’

‘Wat ik belangrijk vind is dat u mij vertelt waarvoor ik aangeklaagd zou kunnen worden. Ik bied zelfstandig hulp aan patiënten. Bijvoorbeeld door het hechten van wonden’.
De inspecteur kijkt de praktijkhouder indringend aan en schrijft mee: ‘zelf-stan-dig-hech-ten’. Hij vervolgt: ‘ik kan niet zeggen of u aangeklaagd bent of liever: ik weet niet of u dat bent. U krijgt misschien een naheffingsaanslag, dat klopt, en meer weet ik niet. Ik kan uw vragen nu dus ook niet beantwoorden, maar u wel aanraden om minder aan ons te denken en aan wat er met u gaat gebeuren; denk maar liever meer aan uzelf. En maak niet zoveel ophef met dat gevoel van onschuld; dat verstoort de niet bepaald slechte indruk die u verder maakt. Wees ook terughoudender met wat u zegt; bijna alles wat u zei hadden we, ook als u maar een paar woorden had gezegd, uit uw gedrag kunnen afleiden en bovendien was het bepaald niet in uw voordeel.’

Hoe verloopt de handhaving door de Belastingdienst?

De handhaving op schijnzelfstandigheid verloopt in de praktijk niet helemaal zoals beschreven in deze inleiding. Afgezien van het systeemplafond dan. Maar de raakvlakken met ‘het Proces’, van Franz Kafka zijn onmiskenbaar: werken met waarnemers is verdacht gemaakt, maar waarvan praktijkhouders nu precies beschuldigd worden blijft in het ongewisse…

Ons kantoor heeft een paar duizend medici als klant. Een naheffing of navordering hebben wij niet gezien. Een eventueel strengere opstelling van de Belastingdienst herkennen wij ook niet. Eén praktijkhouder heeft tot dusver vragen van de Belastingdienst over dit onderwerp gekregen en één zzp-waarnemer wordt momenteel gecontroleerd. De vragen over de praktijkhouder konden we schriftelijk beantwoorden. Het (ver)hoor gesprek met de zzp’er viel ook erg mee. De Belastingdienst vraagt netjes – punt voor punt – naar de gezichtspunten van het Deliveroo-arrest.
Het verhoor is een feitelijke inventarisatie van alle relevante feiten in specifieke situaties. Zoals het hoort. Na afloop van het gesprek ontvang je een gespreksverslag ter controle.

De inspecteur noteerde rustig zijn bevindingen, stelt vragen en fronst misschien eens de wenkbrauwen. Maar laat zich verder niet uit over eventuele vervolgstappen. Dat vergroot de spanning in de kamer wel wat, maar onze zweetdruppels op het voorhoofd kwamen vooral door de zon, die door het raam naar binnen scheen. Verder blijft het stil onder het systeemplafond.

De kracht van de suggestie is des te sterker

Maar zo weinig als er nu te zeggen is over de praktische consequenties van de nieuwe handhaving door de Belastingdienst, zoveel valt er te zeggen over de – vaak suggestieve – berichtgeving over dit onderwerp. ‘Zelfstandigen’ worden in die berichten niet zelden kritiekloos gelijkgesteld aan (mogelijk strafbare) ‘schijnzelfstandigen’.

Zomaar willekeurige greep uit de vele uitspraken die wij tegenkomen:

• “een zzp’er die ingeroosterd wordt, moet behandeld worden als een werknemer”
• “er moet sprake zijn van bijzondere omstandigheden, om niet in loondienst te kunnen werken”
• “hetzelfde bedrijfsuniform is een aanwijzing voor inbedding”
• “een zzp’er mag niet langdurig voor één opdrachtgever werken”
• “de inzet van waarnemer wordt zo goed als onmogelijk”

Daarnaast zien we dat het kabinet het voornemen heeft om waarnemen moeilijker of zelfs strafbaar te maken. In de toelichting van een nieuw overheidsbesluit, voor de Wet VBAR, staat dat een arbeidsovereenkomst aangenomen kan worden bij vervanging in verband met ziekte of zwangerschap, of bij het inspringen op piekmomenten. Een opmerkelijk voornemen, van partijen die zeggen op te komen voor de belangen van ondernemers.

Ondertussen weten we niet of de Belastingdienst daadwerkelijk van plan is om praktijkhouders ‘aan te pakken’ en is het maar zeer de vraag of de voorgenomen nieuwe regels daadwerkelijk wet gaan worden. Al deze berichten hebben echter wel een direct effect op de zorg. Veel van onze praktijkhouders durven niet meer met waarnemers te werken en veel van onze artsen gaan in loondienst. Formeel gebeurt er niets, emotioneel des te meer. Om met Kafka te spreken: misschien krijgt u een naheffingsaanslag, dat klopt, en meer weet ik niet. Ik kan uw vragen nu dus ook niet beantwoorden.

Maar wat is nou de misdaad?

Zijn praktijkhouders en hun waarnemers schuldig? Begaan zij een misdaad en moeten alle waarnemers nu zo snel mogelijk in loondienst? Of kan de gezondheidszorg eenvoudig niet zonder zelfstandige waarnemers en is alle ophef voorbarig?

Naar mijn mening dat laatste. Vanzelfsprekend met de kanttekening dat je wel goed moet kijken of jouw manier van werken wettelijk voldoet. In juridische zin is er niets veranderd. Binnen het geldende wettelijk kader is waarnemen (dus) nog steeds mogelijk. In de praktijken waar wij – in het kader van ons EHBO-adviestraject – mochten meekijken, hebben wij gezien dat de geldende regels bekend zijn en nageleefd worden. Het enige dat sinds januari veranderd is, is dat de Belastingdienst weer iets kan vinden van de manier waarop een praktijkhouder werkt. Waarom de Belastingdienst juist de eerstelijnszorg onder een vergrootglas zou willen leggen, blijft vooralsnog in nevelen gehuld.

De Hoge Rijksinspecteur der Belastingen legde zijn hand op de deurklink en maakte aanstalten om de kamer te verlaten. De praktijkhouder deed nog een laatste poging: ‘Ik kan absoluut geen schuld bedenken waarvoor ik aangeklaagd zou kunnen worden.’ De inspecteur legde zijn pen met een klap op het bureau. ‘U hebt het heel erg mis,’ zei hij. ‘Ik heb maar zijdelings met uw praktijk te maken en weet er zelfs bijna niets van of liever: ik weet niet of u schuldig bent. U krijgt misschien een naheffingsaanslag dat klopt, en meer weet ik niet.’